Жиноят сўқмоқлари
Жобирбек қўнғироғига жавоб бўлмагач, тамоман эсидан ажради.Кўз ўнгида Гулчеҳранинг иккита қиёфаси намоён бўлди.Биринчиси хотинининг аввалги мунис, меҳрибон чеҳраси.Иккинчиси эса бир йилдан бери ўзгариб қолган, тажангбашараси. Унинг мияси пуфакдек бўм-бўш бўлиб қолди. Ҳозирунинг бўйнидан ип боғлаб хоҳлаган томонга етаклашинг мумкинэди. Шундай бўлди ҳам. Худди маст одамдек чайқала-чайқалаФарангисга эргашди. Қандайдир машинага ўтиришди. Кейин узунйўл бўйлаб катта тезликда елиб кетишди.
Гулчеҳрани нима жин урдийкин? Нима етишмайди унга? Тўқликкашўхликмикин ё... Мени, болаларимизнинг шаъниниўйламайдими? Ҳеч бўлмаганда тақводор ота-онасинингҳурматини қилса бўларди? Ахир, эл олдида қандай бош кўтариб юришади улар?..
Жобирбек йўл бўйи ана шундай кечинмалар оғушига кўмилиб ўтирди. Миқ этмади. Энди уни ҳеч нима қизиқтирмай қўйганди Яшашнинг маъниси қолмаганди. Қани ҳозир автоҳалокат рўй берса-ю, Қодирбек акасининг ортидан нариги дунёга равона бўлса...
Машина қандайдир тўқайзорга кириб тўхтагандан кейингина Жобирбек бир оз ҳушёр тортди. Теварак-атроф зим-зиё. Тўқайзор ойнинг ғира-шира ёғдусида қўрқинчли бир манзара касб этиб туради.
– Нега тўхтадик? Бу қанақа жой? – саросималанди Жобирбек
– Саволларингизни жавоби ҳув ана у жойда, – қуюқ қоронғулик ичида милтиллаб турган шуълага ишора қилди у. – Тушинг, мана бу киши сизни кузатиб қўяди.
Милтиллаб турган шуъла гулхан экан. Олов ёнида ёмғирпўштни елкасига ташлаб бир киши ўтирибди. Қўлида ов милтиғи. Шосалим машина келиб тўқай бошида тўхтаганини, ҳадемай Жобирбек билан юзма-юз бўлишини билар, аммо ўрнидан туришга шошилмасди. Қадам товушлари жуда яқин келгач турди. Келгувчиларга юзланди.
– Шосалим?!
– Йўқ, янглишдинг, мен – Шосалим эмасман! Сенга итдек эргашиб юрган, бир пайтлари обрўйингни сақлаб қолиш учун туни билан мижжа қоқмаган, садоқат билан хизматингни қилиб, охир-оқибат қадри-қиймати топталган сояман.
– Шунча гина-кудратингиз бор экан – аввалроқ айтсангиз ҳам бўларди-ку?! Кўнглингизни ранжитган бўлсам узр сўрашга ҳеч қачон ор қилмасдим. Сиз ахир, дўстим эдингиз, ундан аввалроқ – укам деганман!
– Қўйсанг-чи! Менга бўлган муносабатингни қандай эканини ўзингни пакана Наполеон-у, мени найнов генаралга ўхшатиб айтиб бўлгансан. Мен сен учун соя бўлганимни ўшандаёқ англаганман. Энди асл нусха бўлмоқчиман. Сендан эса нусха ҳам қолмайди!
– Шосалим! – зорланди Жобирбек. – Сизни хафа қилганим рост! Иш устида нималар бўлмайди дейсиз. Аммо сиз дастак қилаётган сабабларнинг бирортаси ҳам дўстлигимизга раҳна солишга арзимайди! Арзимайди, ахир! Ўша мусаффо туйғуларимизни сақлаб қолиш учун мен ҳамма нарсадан воз кечган бўлардим, айтсангиз бас – имконимдаги ҳамма нарсага тайёрман!
– Наҳотки! Шунчалар жўмард бўлсанг амалда исботла! Менга сўнгги кашфиётларинг сақланаётган жойни айт!
Жобирбек Шосалимнинг номаъқулчиликлари обрў, мартаба, пул учун деб ўйлаганди. Агар шундай бўлса – унинг ҳисобига ҳамма нарсасини, бисотида борини беришга тайёр эди. Аммо, энди билдики, уни дўст сифатида йўқотиб бўлибди. Шундан Шосалимнинг совуқ йилтираган кўзларига нафрат билан боқди:
– Шайтонга ёлланибсан-да?!
– Бу ёғи билан ишинг бўлмасин. Ҳужжатларни берасанми, йўқми – шундан гапир?!
Жобирбек бошини қуйи эгди:
«Қанийди ҳозир ер ёрилса-ю, ерга кириб кетсам. Бу каби разиллик, шармандалик юкидан халос бўлсам», деган ўй кечди хаёлидан. Кейин бошини кўтарди-да, Шосалимга ачиниб қаради.
– Ўйласам, ўзимга тегишли бўлган ҳамма нарсамни бой бериб бўлибман. Меҳримни, муҳаббатимни... Аммо кашфиётларимни халқимга, Ватанимга атаганман – уни бера олмайман, узр! Сенга эса ачинаман, Шосалим! Сен ҳақиқатдан ҳам соя бўлган экансан, ҳозир тирик мурдага айланибсан холос.
Habib:
– Бас! – чинқириб юборди Шосалим. Кейин, аччиқланиб милтиқни унга ўқталди.
– Сен тамом бўлган одамсан! Сенга ачина...
– Бас деяпман, бас!
Шосалим аламдан бўкириб тепкини босди. Ўқ Жобирбекнинг қорнини тешиб ўтди. Юзлари оғриқдан бужмайди. Аммо йиқилмади: қорнини ушлаганча Шосалимга томон юрди. Оёғини судраб-судраб босарди. Ўқ тешиб ўтган жойидан қон сизиб оқмоқда эди. У яқин келиб милтиқни учидан тутди; уни юрагига қадади. Шосалим эса дир-дир титраб турар, иккинчи марта тепкини босишга кучи етадими-йўқми – номаълум эди.
– Шосалим! – гапирганида оғриқ кучайди чамаси, Жобирбекнинг юзи буришиб кетди. – Гулчеҳранинг хи-ё-на-ти-и ростми?..
Шосалим нима дейишини билмай қолди. Дам сайин ҳушини йўқотиб бораётган Жобирбек эса кўзи тиниб, Шосалимнинг қиёфаси унга иккита бўлиб кўринди. Бири ўша ўзи билган камтарин, камсуқум чеҳра; иккинчиси эса ёвуз ва разил башара. Бириси «йўқ» деди, бириси тепкини босди. Шосалимнинг оғзидан «йўқ» деган жавоб билан, милтиқнинг оғзидан ўқ деган жаллод бир вақтда отилиб чиқди. Бириси қулоққа, бириси юракка бориб тегди. Ҳаёт билан ўлим орасидаги фурсат жуда қисқа бўлди. Аммо ҳақиқатни билиш – бу дунёдан армонсиз кетиш учун Жобирбекка ана шу қисқа фурсат кифоя бўлди. Шу қисқагина лаҳзада унинг ғамбода чеҳрасида, оғриқдан бужмайган юзида табассум балқиди. У ана шу қисқагина сонияда ўзининг мағрур қиёфасини, бахтиёр чеҳрасини, ўткир нигоҳларини Шосалимнинг ҳиссиз кўзларига муҳрлашга улгурди.
Шосалим энди ўла-ўлгунча ана шу нигоҳлар таъқибига маҳкум бўлганди.
51
– Минг марта узр! Сизларни куттириб қўйдим!
Шосалим фаоллар залига ҳовлиқиб кирди-да, тўрдаги жойига ўтираркан, йўл-йўлакай барчадан кечирим сўради. Аҳволи ҳаминқадар бўлишига қарамай ўзини бардам, тетик тутишга уринди. Курсисига ўтириб жойлашиб олгач эса, йиғилганларни бир-бир кўздан кечира бошлади.
– Бугун сизларни бу ерга тўплаганимдан мақсад...
У фикрини давом эттира олмай тақа-тақ тўхтади. Кўзлари ҳам бир нуқтага тикилганча қотиб қолди. Узунчоқ стол атрофида ўтирганлар сафида умуман кутилмаган бир чеҳрага тўқнаш келди: «жудаям ўхшаркан», деган ўй кечди дилидан. Аммо янглишганини англаш учун кўп вақт керак бўлмади. Бу ҳақиқатдан ҳам Сакина эди. Залда Сакинадан ташқари яна бир неча нотаниш одамлар борлигини пайқаганида эса Шосалим ғишт қолипдан кўчганини фаҳмлади. Йигитлардан иккитаси туриб унга яқин келишди.
– Шосалим Давронович! Сиз қасддан одам ўлдиришда айбланиб, қамоққа олиндингиз!..
Фуқаро кийимидаги қидирув бўлими ходимлари унга прокурор санкциясини кўрсатиб, қўлига занжир сола бошлаганида, Шосалим бу икки йигитнинг ўзига таниш эканини кўриб, бадтар тош бўлиб қотди: уларнинг бири ҳайдовчиси Илҳомжон, шериги – уйида мардикор бўлиб ишлаган Шокир эди.
Бир кун олдин Тошкентда жиноий гуруҳнинг яна икки аъзоси қўлга олинди. Улар фуқаро Сакина Хаджиеванинг уйига ноқонуний йўл билан бостириб киришликда айбланиб хибс қилиндилар. Воқеанинг асл тафсилоти эса мана бундай эди.
Шосалимнинг уйида бўлиб ўтган йиғинда Сакинадан қутулиш кераклиги тўғрисида кўрсатма олган Қилич билан Шунқор Тошкентга келибоқ операцияни бажаришга киришдилар. Улар Сакинанинг эшигини тақиллата бошлаганларида Сакина Акмал билан Тошкент – Қарши йўналишидаги самолётда парвоз этмоқда эди.
Habib:
Акмални ҳамроҳи билан Қаршига кузатгач, жиноят ишини очишга ҳамкорлик қилаётган тошкентлик милиция ходимлари зудлик билан «Сароб» операциясини амалга оширишга киришдилар. Биринчи галда Сакинанинг уйида узоқдан бошқариладиган радиокарнай ўрнатилди. Бу уни излаб келгувчиларда Сакина уйда, деган тасаввур уйғотиш учун қилинди. Эшикнинг бир бурчагига билинар-билинмас микрофон қўндирилди.
Уй атрофида уч жойда писта, қурт ва бошқа майда-чуйдалар билан савдо қиладиган атторлар пайдо бўлди. Бу кичкина «дўконча»лар вақтинча ижарага олиниб, бу ёққа кўчирилди. Сотувчилар алмаштирилди. Уларнинг ўрнини фуқароча кийимдаги милиция ходимлари эгаллади. Тўғри, кейинчалик дўконча эгаларига маълум миқдорда конпенсация беришга тўғри келди. Савдода уқуви бўлмаган милиция ходимлари ёш болакайларга қурт, сақич, хўрозқанд ва бошқа ширинликларни текинга тарқатворишган экан.
Хуллас, кутилган меҳмонлар узоқ маҳтал қилмади. Кўчанинг бошида иккита эркак пайдо бўлди. Улар тўғри Сакинанинг подъездига қараб йўл олишди.
– Жа-а-а, гавжум бўп кетибдими бу жойлар? – Шунқор атторлик дўконлари атрофида тўпланиб турган одамларга норози қиёфада аланглади.
– Ҳаммада ҳам тирикчилик! – бепарво жавоб қилди Қилич, уни «чалғима» деган маънода огоҳлантириб. Кейин бирга-бирга бурилиб подъездга кириб кетишди.
Сакинанинг эшиги олдида бир пас тўхташди. Ичкаридан музика садолари эшитилиб турарди: «Уйида экан», деди сўзлари микрофон орқали магнит тасмага тушаётганидан бехабар Шунқор. Қиличга юзланди: "Таққиллатайми?”. Қилич тасдиқ маъносида бош ирғади.
Пастдаги дўкончалардан бирининг сотувчиси, қулоғига эшитиш мосламаси қўндириб олган, олифтанамо йигит, таққиллаш товушини эшитиши билан столи остидаги магнитофоннинг мурватини буради. Орадан беш-олти дақиқача вақт ўтди.
Мусиқани ўчирди – уйида экани аниқ! Нега эшикни очмаяпти? – Деярли шивирлаб, Қиличга савол тариқасидами ёки ўзига-ўзи гапирган бўлибми, ғудраниб қўйди Шунқор.
Балки... – Қилич бир пас ўйланиб турди-да, кейин фикрини давом эттирди. – Балки у ёлғиз эмасдир? Демоқчиманки, меҳмони бордир? – у чап қўлини мушт қилиб тугди-да, ўнг қўлининг кафтини унга уриб кўрсатди: –«Пақ-пуқ» – маишат!
– Ўлган экан, куппа-кундуз куни!
– Қизиқмисан, – Қилич кетамиз деган маънода пастга ишора қилиб, – кечроқ келамиз энди, – деди-да, ўзи йўл бошлади. Зинадан туша туриб, боя бошлаб қўйган гапини охирига етказди: — Маишат бу бизнес! Бизнес эса вақт танламайди.
Ташқарига чиқишгач, икки шерик атторлардан бирига яқинлашишди.
– Сан шу дўмда турасанми? – Сотувчини саволга тутди Қилич.
– Ҳа!
– Сакина опангни танийсанми?
– Ҳа-а-а, Сакина сатангними, танийман!
– Мабода уни бугун кўрмадингми? – ўсмоқчиланди Шунқор.
– Кўрдим. Боя бир эркак билан уйига кириб кетганди.
– Қанақа эркак, кимлигини билмайсанми мабодо?
Сотувчи йигит кетма-кет берилаётган саволлардан ҳафсаласи пир бўлган қилиб кўрсатди ўзини.
– Ока, ман гап сотмийман – бирон нима оласизми ўзи? Нима, ман мелисамидим, домга келадиган ҳар бир нотаниш одамнинг шахсини аниқлайдиган. Оддий эркак – қўлида пакети ҳам бор эди...
Шериклар бир қути сигарета харид қилган бўлиб, аттордан узоқлашишди.
– Ҳаммаси равшан. Хоним лаззатланвоттилар! – Оғзининг таноби қочиб, маъноли кўз қисиб қўйди Шунқор. Қиличнинг нигоҳида эса совуқ бир ифода пайдо бўлганди бу пайт.
– Майли, ўлими олдидан ўйнаб қолсин! – деди у нигоҳларидагидан ҳам совуқ бир оҳангда...
Тунда икки шерик, бири милиционер формасида, бири асбоблар солинган сумка кўтарган ЖЭК ходими алфозида яна Сакинанинг эшиги остида пайдо бўлишди. Қўшниларни безовта қилмаслик учун, эҳтиёткорлик билан ҳаракат қилишарди улар. Мабодо, кутилмаганда бирон кор-ҳол рўй бериб қолса, милиционер формаси ва сантехник асбоб-ускуналари вазиятни юмшатувчи воситалар бўлиб хизмат қилиши керак эди. Ҳайтовур, эшикни бузиб, ичкарига кириш мойдан қил суғургандек амалга ошди. Аммо қўл фонарини ёқиб, аста ётоқхонага бош суққан эдилар ҳамки, уйнинг чироқлари «лоп» этиб ўзидан-ўзи ёнди. Қўрқувдан тош бўлиб қолган қотилларни катта хонада боя пастда атторлик қилиб турган йигитлар қаршилади. Шунқор аста ортига тисарилмоқчи бўлганди, ошхона ва болалар хонасидан чиқиб келган милиция ходимлари қуршовида қимир этолмай қолди...
Фарангис ит феълли жувон эди: ғизиллаб ўтиб кетган машинанинг ортидан вовуллаб қувлайдиган, кейин «қочиб қолди, қўрқоқ», дегандек мағрур қиёфада ортига қайтадиган кўппакни кўрганмисиз? Ёки кўринган кишининг аккиллаб асабини бузадиган, озгина қаршилик кўрсатиб, ҳавонча дўқ қилсангиз думини қисиб қочадиган лайчани-чи?
Фарангис ана шунақа хилидан эди. Аввалига Акмалга чап бермоқчи бўлиб, гапни роса айлантирди. Акмал ҳам унинг сафсаталарига ишонгандек кўрсатди ўзини. Охир-оқибат, факт ва далиллар билан Фарангисни боши берк кўчага киритиб қўйдики, унинг лайчага ўхшаб писишдан бошқа чораси қолмади: билганларини оқизмай-томизмай сўзлаб берди. Бу тафсилотларни биз юқорида кўриб ўтдик, фақат бир нуқта – телеэкранда пайдо бўлиб қолиши тушунарсиз эди. Ахир бу ўз-ўзини фош этишдан бошқа нарса эмас-ку!
– Аёллик қилдим! – деди у йиғламсираб, Акмалнинг шу борада берган саволига жавобан. – Менинг ҳам дўст-душманларим бор. Омадсизлигим, қашшоқлигим билан кимнидир куйдириб, кимнидир кулдириб келардим. Болаларимни даволатишга дастим қисқа эди. Шундан меҳрибонлик уйига топширгандим. Шунинг ўзи учун, бошимга қанчалар маломат ёғилганини билмайсиз-да! Ҳаётим яхшиланганини, турмушим ўзгарганини ҳамма кўриб қўйсин дебман. Жобирбек кўриб қолади, деган ўй хаёлимга ҳам келмабди.
– Мўмайгина даромад топа бошлаганингизга анча бўлди-ку, нега болаларингизни даволатишни пайсалга солиб келаяпсиз? – гап қистирди Акмал.
– Шосалим ҳамма ишларни битказиб Москвага ёки Германияга юборишга ваъда қилган.
– Нега ўзимизда эмас?
«Дарвоқе, нега?». Фарангис биринчи марта бу саволни ўзига-ўзи берди. Кейин Шосалимнинг «ўзимизники» деган тушунчага бепарво, аҳамиятсиз қарашини эслади. У сигарета четники бўлса чекарди, хорижнинг ёрлиғи ёпиштирилган ароқнигина ичарди. Гап телевидение ҳақида кетса: «Ўзимизникими? Бир пулга қиммат!» дерди у. «Пахтакор»нинг футболчиларини-ку, ерга уриб ташларди. «Макаронлар» деб масхараларди уларни: «Чет элнинг футбол клубларига сотиб юбориш керак буларни. Марадонанинг оёғини уқалаб, Пелега кофе қайнатиб юришсин. Шундан бошқага ярамайди булар!» дерди. Шу асно Фарангиснинг ёдига бир воқеа тушди. Куладиган аҳволда бўлмаса ҳам юзига табассум ёйилди.
Habib:
Бир куни кечки пайт уйда Наргиз билан ўтиришганди. «Борматуха» қонни кўпайтирармиш, деган гапни эшитгандан бери опа-сингил аҳён-аҳён вино билан ўзларини муолажа қилиб туришарди. Шосалим қўнғироқ қилиб қолди. Ҳозир келармиш! Апил-тапил дастурхонни қайта тузашди.
– Вино ичиб турганимизни кўрса, роса изза қилади, – деди Фарангис шишаларни яширишга жой изларкан, – тем более, борматуха.
– Бунинг йўли бор! – деди Наргиз, опасидан шишаларни олиб, ошхонага йўналар экан. Кейин қайсидир бир ўтиришда бўшатилган «Виски» шишасига винони солди-да, дастурхонга келтириб қўйди.
– Бу қанақа ичимлик? – Шосалим чиройли «виски» шишасини қўлига олиб, айлантириб қаради. – Бунақасини кўрмагандим.
– Вино! Техасники, – деди Наргиз қуруққина қилиб. Кейин Шосалимнинг рюмкасига тўлғазиб хорижнинг шишасидан «бармотуха» қуйди.
– Мана буни вино деса бўлади! – бир кўтаришда рюмкани бўшатган Шосалим тамшаниб қўйди. – Чет элга гап йўқ, ўзимизникиларникини ичсанг қусгинг келади!
Опа-сингил «думбул бойвачча»ни кузатиб роса кулишганди.
Ҳа, Шосалимнинг ўзимизнинг тиббиётга ҳам, ўзимизнинг милицияга ҳам муносабати бундан ортиқ эмас. Шундан «ёпиқли қозон ёпиқлигича» қолишига жуда ишонарди. "Лекин, ҳадемай қаттиқ янглишганини фаҳмлайди!” фикридан ўтказди Акмал.
– Энди мен нима қилай? – Фарангис шу чоққача қилган ишини қилиб қўйган, айтадиган гапини айтиб бўлганди. Бу ёғига нима қилишни ростдан ҳам билмас эди.
– Сизми? – Акмал унга синчков назар ташлади. — Болаларингизни «Ортопедия» институтига оборинг! Қандай яшаган бўлсангиз – шундай яшайверинг! Керак бўлганингизда – ўзимиз сизни чақиртирамиз. Битта хавф-хатар бор – шундан сақланинг!
Фарангис ҳуркак нигоҳларини унга қадади.
– Мен билан учрашганингиз-у, ўртамиздаги гапларни ҳеч ким – ҳаттоки эрингиз ёки Наргиз ҳам билмаслиги керак. Акс ҳолда...
– Менга енгиллик бўлармикин? – Аёлнинг жовдираб турган кўзлари жиққа ёшга тўлди.
– Буни суд ҳал қилади. Аммо маълумот берганингиз, айбингизга иқрор эканингиз, ногирон болаларингиз – буларнинг барчасини суд инобатсиз қолдирмайди.
Фарангис ана шу чўлтоқ умид билан ногирон болаларининг ҳузурига йўл олди...
| 
